El brañeru mariñán

Ello yera una vez un brañeru que-y entró un día'l rixu de ser pescador, anque la mar namás que la viere un par de vegaes y dende la oriella. Llamábase Favila como'l famosu rei. Asina qu'un día baxó del so mayáu y enrolóse nun bou nun puertu de mar.

La primer selmana nun pescó nada por aciu de que la pasó toa vomitando pela borda ente amoriaciones y pensando que'l mundu diba finar pa él en cualquier momentu. Pero foi alicando y como yera pertrabayador y arteru aprendió llueu l'aquello de la pesca y foi mui apreciáu pol patrón y los compañeros.

Pasó d'esta miente bona parte de la so vida y yá de vieyu fixo alcordanza de la so esistencia humilde y trabayando de contino, y entró-y otra vuelta la señardá de la braña polo que tornó a pasar ellí los sos últimos años dedicándose a pastoriar como cuando yera mozu.

Un día empecipió a sentise mal y foi al médicu que-y dixo que tenía una enfermedá incurable. Esto tráxolu pensatible una temporada, amusgáu y ensin falar nunca con naide. Una tarde sintió comentar a unos pastores qu'andaba pela rodiada un osu bien grande. Entamó entós a buscalu hasta que lu foi atopar nun requexu d'una biescuca. Enfiló pa él y engarráronse. Darréu l'osu desfíxose del brañeru.

Cuando lu atoparon agonizando foron pa escucha-y les últimes pallabres que xuxurió:

"Pasé tola mio vida dende rapacín trabayando honradamente y enxamás salí de probe. Asina que paecióme afayadizo morrer como un rei faciendo honor al mio nome".

El xigante de la ñeve

El mamut yera'l xigante de la ñeve. Cazar un exemplar suponía tener bayura de carne, tendones, güesos, pelleyes...pa la supervivencia del clan nun mediu abegosu que lu amenazaba de contino.

 

Aquella tarde, cuando entamaba a atapecer, tornaben al grupín de cabañes dos homes que tuvieren dayures buscando'l rastru de dalgún grupu d'animales pa poder entamar una cacería. Echaron voz de que dellos mamuts movíense cerca d'onde taba'l pobláu. Pero yera sero, les solombres de la nueche diben, pali que pali,  apoderando a les lluces del día y la xera habría d'entamase col riscar del alba d'un día nuevu.

 

Nuna de les cabañes tresnaes con güesos y caniles de mamut y recubiertes de pelleyes entainaron a aconceyar los miembros del clan. Teníen qu'entamanar la cacería d'un d'aquellos xigantes de la ñeve. El fueu dibuxaba les siluetes en movimientu nes paredes de la cabaña, esparabaniando, charrando, enxaretando  cómo diba ser la xornada que diba asoceder en pasando namás qu'unes hores.

 

Dempués, el burbús dexó pasu al silenciu y los güeyos sollertes de los presentes afitáronse nel xamán. Garró dos güesos y entamó a acutir un craneu de mamut orniáu con trazos d'ocre mientres recitaba los esconxuros que podríen llograr que la xera de valtar un d'aquellos exemplares llanudos pudiere resultar afayadiza. La maxa tenía un sitiu atrocáu nel imaxinariu colectivu y ayudaba a garrar fuelgu, enfotu y puxu p'algamar aquel oxetivu vital y peligrosu enforma.

 

Má sero, allarribón la lluna allumaba les cabañes metanos  la nueche. El fríu tarazaba na contorna como cuchiellos de xelu. Dientro, muyeres, homes y rapacería escalecíen cabo los llares encesos arrebuxaos en pieles. Cola albancia, el so enfotu de supervivencia garraría forma, camudaría en mamut, nel xigante de la ñeve. 

 

¡Nun asustéis al Sol!

Dos díes dempués de la escamuchina de los humanos, que dexara a la so castra tostando guiaes, el Sol escucaba con medrana y rocea tres de los  cordales. Enagora nun-y pasare del too'l sustu enorme que llevare apocayá y tarrecía abondo arremeyar el so güeyu. L'únicu rastru que quedare de la estroza humana yeren unos cuantos borrones de chatarra, armamentu y cadarmes, espreganciaos al debalu per ende y afumando en silenciu.

A un tiru piedra d'ún d'esos borrones había una calva nun prau. Nella, el Cabezaleru Llimiagu agüeyaba cómo un llimiagucu pecigañaba, desdexáu y pámpana arriba, arrecostináu nun tallu yerba. Emberriacáu polo que taba viendo, el Cabezaleru Llimiagu nun foi p'aguantase y esberridó:

"¡Qué, folgando!. ¿Tu que quies, morrer de fame cuando aporte l'iviernu?. ¡Yá tas llevantándote y diendo a andechar colos demás!. ¡Venga, h.ispiando!".

El probe llimiagucu, al vese esconsoñáu d'aquella manera, púnxose pálidu arreguiláu nel so xefe, y ensin gorgutar pallabra, coló a carrenderes a ponese a la xera.

Dientro l'aruelu de la calva'l prau, los llimiagos entainaben arrecostinando fueyes pa tener qué comer pel iviernu cuando tuvieren qu'empozar nel abellugu. Esi guariz yera un pozu furáu metanos la calva que tenía dos galeríes horizontales, una allugada pa la manzorga y otra pa la drecha y un poco más abaxo que la primera. Debiera ser de dalgún topu que lu abandonare.

Tando asina embizcaos nel llabor, pintó qu'aportaren hasta la mesma llende de la calva'l prau la triba de los cascoxos guiaos pol so cabezaleru. Al vese entientes, llimiagos y cascoxos quedaron empapirotiaos mirándose ente ellos. El Cabezaleru Llimiagu, resfregando los güeyos, díxo pa sigo: "¡Recóime, un llimiagu ensin cáscara!".Y el Cabezaleru Cascoxu, tan plasmáu como'l so colega, glayó pa los sos adientros: "¡Rediosla, un cascoxu ensin cáscara!".

 

Cuando-yos pasó la sorpresa y yá más aposentaos, los dos cabezaleros empobinaron a la escontra ún del otru y al atopase entamaron a falar:

 

-Bones...nós veníamos per equí porque nos dixeron que per esta zona había un abellugu pa pasar l'iviernu. Y como xela tanto tenemos que nos protexer, porque sinón igual morremos de fríu -dixo'l Cabezaleru Cascoxu.

 

-Mialma que ye verdá -contestó'l Cabezaleru Llimiagu-. ¿Veis esi furacu qu'hai ehí?. Pues ye la entrada al abellugu. Si queréis podéis quedar, porque tien dos galeríes y nós namás qu'ocupamos una.

-¡Gracies, hom!. Mirái, si queréis podemos echavos una gabita p'acarretar fueyes y asina, andechando xuntos, podremos acabar primero y , de pasu, facenos más amigos.

Y echando'l preste, cascoxos y llimiagos punxéronse xuntos a la xera.

Aportare l'iviernu y nes galeríes del pozu afayábense cascoxos y llimiagos dispuestos a pasar esa estación tan abegosa pa ellos. Pero, col primer orbayu, una fueya que quedare al borde'l furacu piló col pesu del agua y cayó dando picos rabucos hasta posase nel fondu. El Cabezaleru Llimiagu y el Cabezaleru Cascoxu, que la vieren baxar, entamaron a esbariar p'abaxo pa poder pañala  y llevala pa la galería de so. Cuando aportaron a ella, empecipiaron a tirar cadún per un llau ensin que nengún de los dos llograre l'oxetivu d'arramplar cola fueya.

-¡A ver, suelta ehí, qu'esa fueya ye mía porque l'algamé yo primero! -reburdió enfurruñáu'l Cabezaleru Cascoxu.

-¡Ca, nin lo suañes, la fueya ye mía, que la mio galeria ta asitiada perriba la tuya y vila yo pasar primero per delantre les mios ñares! -retrucó engamberriáu'l Cabezaleru Llimiagu.

Y como por más que puxaben nengún de los dos yera p'arrampuñá-y la fueya al otru, cansaron llueu d'una xera tan inútil y entamaron a engarrase, arrollicándose pel fondu'l pozu ente iñíos y bocayaes. Dempués de llevar un cachu amarrándose, el Cabezaleru Llimiagu, fartucu d'arrollicones, sacó un cuernu y puñó al Cabezaleru Cascoxu na barriga, faciéndo-y un furacu per onde escomenzó d'esmenu a esquitar sangre blancuzo. Al vese feríu de muerte, el Cabezaleru Cascoxu engurullóse dientro la so cáscara a dar les boquiaes y morrió.

La castra de los cascoxos, cuando vieron al so xefe muertu, encerriscáronse de roxura y xuraron vengar aquella muerte desaniciando a tolos llimiagos. Pero los llimiagos nun s'acuruxaron y anició entonces la griesca más gafa que se conociere nenyuri so la tierra. Y allá una vegadona de truñonaes, taragaños, cáscares frañucaes y cuerpos estrapayaos, acabó la gran guerra que fixo desapaecer a los llimiagos y a los cascoxos.

Dos díes dempués de la escamuchina de llimiagos y cascoxos, y cuatro de magar la de los humanos, el Sol, apináu de llerza, amatagábase tres los cordales ensin atrevese a asomar el so güeyu doráu. Tán axorizáu quedare, que se xuró a sigo mesmu que, si les coses siguíen asina, diba plantegase seriamente nun volver a escucar enxamás per ellí. Los borrones de la engarradiella de los humanos siguíen afumando tovía, y pel furacu del abellugu de la calva'l prau, salía un fedor a mortizu que tiraba p'atrás.

A un tiru piedra de la calva de los cascoxos y los llimiagos, y a dos d'un de los borrones de los humanos, había una sebe. Xunto a ella, el Cabezaleru Saltapraos agüeyaba cómo un saltapraducos apigazaba, folgando a la perllonga, arrecostináu nun tallu yerba. Entós, el Cabezaleru Saltapraos, encabritáu dafechu polo que taba viendo, púnxose a gritar al alto la lleva:

"¿Pero tu que faes ehí arroncháu?. ¡Nun te da vergoña reviciar d'esa manera!. ¡Venga, llevántate y ponte darréu a andechar colos demás!". 

El probe saltapraducos, con un ñudu en gargüelu pol sustu qu'acabare de llevar, llevantóse darréu y salió a carrenderes a sumase al trabayu.

El Cabezaleru Saltapraos, mirólu colar, y sofitando les pates d'alantre nos cadriles, reburdió esmolecíu mientres ñegaba ximielgando la tiesta:

"¡Ñon, si cuando yo digo que nos van acabar comiendo les sopes les faltosones de les gates de lluz...!".

El bable cuarenta y siete

-Hola, qué tal. Siéntese usté. Venga, cuénteme'l so problema.

-Pues verá, doctor, el casu ye que llevo va tiempu con velea pela nueche. Tamién amorio, danme arcaes, aceléraseme'l pulsu, ando ñerviosu, murniu...

-¿Y tuvo dalgún episodiu que provocare que'empezare a tener esos problemes?.

-Sí. Empicipiaron colos bables. Más concretamente, col bable cuarenta y siete.

-¿Colos bables?. ¿Col bable cuarenta y siete?. Pero ¿de qué me ta falando usté?.

-Verá, doctor, esplíco-ylo. Yo siempres me prestaron les coses autóctones. Tengo unes madreñes nel pisu onde vivo y úsoles dacuando. Préstame sentir la gaita, les tonaes...Pela primavera, nun pierdo una espircha. Y asina too. Y ello ye qu'un día taba viendo la tele mientres xintaba y salió un señor mui doctu y mui diestru diciendo que n'Asturies teníamos sesenta y tres bables. Rescamplóme entós como una lluz en cerebru y decidí nel intre que tenía que deprendelos toos. Y entaméla con esi retu. 

-Tolo que seya cultura ye mui interesante. Nun entiendo por qué l'estudiu de los bables lu desequilibró tanto.

-A ello voi, doctor. A ello voi. Pues resulta que los estudios entamárenseme bastante bien. Diba yo yá pel bable trenta y dos cuando cuadró que vieno a vivir al edificiu onde vivo yo un vecín ñuevu. Coincidí con él nel ascensor un día y ehí empezaron les mios llaceries. Falaba un bable que se me metía peles oreyes y furábame los tímpanos. Revesosu, escayosu, enguedeyáu. Horrible. Púnxime darréu a pescudar qué degorrios de bable yera esi y descubrí que yera'l cuarenta y siete. Entainé entós na xera de deprendelu pa ver si asina m'avezaba a él, pero nun soi quien. Rínchame dientro la cabeza que paez que me va estamplar. Apodérame, nun soi pa con él...

-Bono, home, bono. Estudie usté los demás bables y escaézase d'esi. Por ún que nun sepa, tampoco ye pa tanto...

-Claro, doctor, pero ¿qué faigo si coincido en portal, n'ascensor o nuna reunión de vecinos col del bable cuarenta y siete?. ¿Y si hai dayures más xente que lu fala?. Namás que con arrenunciariar a deprendelu nun iguo'l problema. Ah, y yá que tamos, yo falo'l bable númberu dos y usté'l catorce.

-Vaya. Mui interesante, miálma. Pues verá usté. Camiento que carez d'una bablitis aguda provocada pol bable cuarenta y siete. Vamos poner un tratamientu pa tres meses que consta de dos partes. D'un llau, tien d'aislase de falar con cualquier persona que nun fale'l bable númberu dos como usté. Dempués va lleer llibros, revistes o blogs que tean en bable normalizáu academicu. Dos hores pela mañana antes de xintar y otres dos hores antes d'echase pela nueche. ¿Vive usté solu?. Porque si convive con persones que falen otros bables, tenemos un problema en casa.

-Si, ho, vivo solu. La mio muyer nun soportaba que-y falare en bable y dexóme cuantayá por un viaxante de Burgos. La única familia que tengo ye una hermana que fala'l bable dos como yo y que vive sola.

-Pues estupendo. Pa evitar cruzase con nengún vecín y face-y el feu de nun-y falar, treslládese usté estos tres meses del tratamientu a vivir con ella. Ponga siempres unos tapones nos oyíos si tien de salir a la cai y prautique'l tratamientu que-y dixi enantes. En pasando los tres meses, torne pela consulta a ver cómo va. Y agora pa marchar, cueya estos tapones que-y apurro pa dir yá aisláu camín de casa.

-Gracies doctor. A ver qué tal me pinten estos tres meses de tratamientu escontra la gafura del bable cuarta y siete. Ta llueu.

-Hasta llueguín y anímese, que lo suyo tien cura...

La Cantadera de Pepe

Pepe Trechoria llevaba la cantadera en gargüelu. Cantaba en casa, na cai, en chigre, onde pintare. Siempre cantaba. Y entamó ceo, de rapacín yá andaba canturriando per dayures.

 

El so meyor amigu teníalu de cuando neñu, yera de la so añada y llamábase Colás Pifiasti. Pepe cantó-y tola vida a Colás, al que consideraba'l so mayor aficionáu, y que siempre lu escuchaba seriu, cola cabeza gacha y ensin gorgutar.

 

El casu ye que pasaben yá los dos de los ochenta años y Colás morrió. Nel veloriu, Pepe pidió-y permisu a la familia de Colás pa despidilu echándo-y la última cantarada y asintieron.

 

Púnxose entós Pepe al llau del ataúd y echó-y una al difuntu preñada d'estrañidá y sentimientu.

 

Pero, acabante cantar, pasó daqué que dexó axorizaos a tolos presentes. De sópitu, llevantóse la tapa de la caxa y asomó Colás, incorporándose un pocoñín y cola cara pálida y unos güeyonos arremellaos y sangrumientos glayó mirando pa Pepe:

 

-¡Qué mal cantes, cabroooooon!

 

Y zampóse otra vuelta nel fondu de la caxa zarrando la tapa con un estruendu que se sintió en tol tanatoriu.

                                                                                  

Misión humanitaria

Colás de Balba tornare de la misión humanitaria, allalantrones nun conflictu bélicu gafu y llastimosu, llicenciáu del exércitu por mor d'una bomba malfadiada que lu dexare tuertu na cara y rancoyu na entepierna. Pero la so mayor mancadura fuere nel cerebru camudándolu nel tontu l'argoma del pueblu cuando aportó a él.

Pasaba los díes abeyando d'un llau a otru ensin sen nin xacíu. Dacuando clisábase no que facía cualquier vecín ensin gorgutar. A vegaes xuxuriaba coses que naide nun yera pa pescanciar.

Un día viérenlu pañando piedres enfotáu. Garraba una, analizábala con procuru, y si-y paecía curiosa, guardábala en bolsu. Asina pasare unes cuantes xornaes envizcáu nesi llabor como xera prioritaria.

Foi una mañana cuando lu vienon cruzá la quintana gayasperu con un gomeru colgáu del pescuezu.

-Torno otra vuelta en misión humanitaria- repitía a tol qu'atopaba nel camín  enchipáu y con una sonrisa d'oreya a oreya. Ya toi recuperáu dafechu.

Pela nueche, los vecinos de la parroquia nun daben creitu a lo que veíen nel telediariu. Sigún informaben, un alloriáu tuertu y a paecer rancoyu, armáu con un gomeru, sitiare'l cuartel de la guardia civil de la villa a pedrada llimpia glayando "¡el tolanu que me queda ye más grande que tolos vuestros xuntos. Y con esti güeyu solu veo más qu'un Pataricu!". Cuando salieren a reducilu arreflundió-y un gomerazu en tol güeyu a un cabu unviádolu defrente pal hospital a pique deẍalu tuertu como él. Pero lo que más rescamplaba yera'l so encerriscamientu xabaz por soltar pataes na coyonera a cualisquier que tratare de reducilu.

 Na imaxe cabera, derrotáu y mancorniáu, un par de guardies garrábenlu pelos brazos metiéndolu en pelondines dientro d'un furgón. Quedaba ñidio que'l retornu a la misión humanitaria del esmanganiáu Colás acabare nun rotundu fracasu.

Colasón Crockett

Ye perconocíu'l personax de David Crockett, héroe nacional norteamericanu que viveo a la reblagueta de los sieglos XVIII y XIX. Cuenten que morreo na batalla de L'Álamu, anque hai fontes que lo ponen en dulda. Pero tengo yo datos históricos ñovedosos qu'apurrir a la so biografía y, nesti puntu concretu, al final d'esta parrafada voi dávoslos.

Ello ye que, allá de los tiempos, un asturianu conocíu por Colasón emigrare a la parte norteña del continente americanu. Como n'Asturies fuere un famosu alimañeru y cazador de topos, que te deẍaben el parau como un parax llunar, en tierres americanes reconvirtéose a tramperu. El tal Colasón yera bragáu y un artista na esgrima del palu. Llevare con elli un palancu de ñudos que lu facía temerariu. Y pintó que nes engarradielles, mui corrientes naquel entós, que tuviere per allá fíxose famosu pol remangu que se daba a la hora d'apurrir. Y como cuando solmentaba na cocorota a un rival sonaba daqué paecío a un "croc" y dimeo abondes, punxéren-y de ñomatu Crockett, que nun ye apellíu dalu, sinón un alcuñu particular del emigráu asturianu.

Pues Colasón tuvo fíos nel continente americanu. Y ún d'ellos foi'l llexendariu David  Crockett, qu'heredare como apellíu'l ñomatu de so pa. Pero da la casualidá que'l proxenitor asturianu dexare familia pa la parte d'acá del fontán oceánicu y, mirái per ónde ún de los hermanos d'elli foi un antepasáu familiar directu míu, polo que l'héroe nacional norteamericanu y yo somos "primos" llonxanos, pero primos, a fin de cuentes.

Cuenta la historiografía oficial que David morriera na batalla del fuerte L'Álamu. Pero lo que me cuntaron per tradición familiar foi otra cosa estremada. Según estes fontes llariegues, sobrevivió a la batalla. Dempués entráre-y el rixu de conocer ñuevos mundos, avezáu a esplorar na raya del so país. Alcordóse de la so ascendencia asturiana y embarcó camín de la nuestra tierra. Cuando aportó equí trabayó d'alimañeru na zona de los conceyos de Teberga y Somiedu. Tovía anguaño nestos conceyos hai xente vieyo que recuerda rellatos que-yos cuntaron cabo'l llar d'un americanu que llamaben "Déiviz l'alimañeru" que desendolcaba'l so trabayu per aquellos llugares.

Cuando yá foi avieyando, asitióse na zona de la so familia materna, la parroquia de Turiellos, en Llangréu. Ellí fixo una bornada nel monte, llevantó una casa, plantó dos fayes, n'alcordanza de les sos dos patries americana y asturiana, y dedicóse a curiar ganáu y llabrar la tierra. Cuando morreo enterrárenlu al pie d'una d'eses fayes. Elles y la casa que llevantere, actualmente en ruines y comida pol morgazu, puen vese hoi tovía, arriendes del camín enregodonáu que lleva a ella pa que cuando xuncía nun esbariare'l carru.

Y hasta equí lleva esta pequeña reseña dedicada  a Colasón Crockett  y al so fíu David. Como familiar d'ellos cumplo col llabor de dar a conocer esta historia como granín d'arena mio a apurrir a esa aventura tremenda de la historia universal. Y equí queda esti testimoniu escritu y robláu pa quien quiera dedicar un migayu del so tiempu n'echa-y una güeyada.